Na een drukke psycholoogzijn-dag, besloot ik vanavond ook nog even te puzzelen. En al doende viel me de gelijkenis op tussen de gevoerde gesprekken van die dag en de ontspanning aan de eetkamertafel. Daarom wil ik u meenemen op puzzeltocht. Tijd om kennis te maken met het prachtige, maar soms ook ingewikkelde beroep van psycholoog.
Het begint met het uitkiezen van de puzzel. We kiezen op afbeelding of op aantal stukjes op iets wat ons aanspreekt of een bepaalde moeilijkheidsgraad. En dat geldt ook voor onze cliënten: de ene collega heeft meer met jonge cliënten, de ander met een bepaald soort problematiek of een bepaalde behandelmethode. Gelukkig hebben we de vrijheid om die voorkeuren te hebben.
Als de doos met de puzzel dan eenmaal op tafel staat, word het tijd om de doos te openen. In de doos zit een zak met een puzzelstukjes. Het eerste wat we doen is de berg puzzelstukjes bevrijden uit de plastic zak. Als cliënten zich bij ons aangemeld hebben en eenmaal – hetzij direct, hetzij online – aan tafel zitten, dan beginnen we met het uitstorten van de puzzelstukjes. De intake is een mooie gelegenheid om al die puzzelstukjes boven tafel te krijgen. En dan blijkt vaak al of de afbeelding op de doos overeenkomt met de puzzelstukjes. Onze Ot en Sienpuzzel bleek op de doos veel strakker dan de puzzelstukjes lieten zien er is veel meer verschil in kleur, de lijnen zijn veel onduidelijker en daarmee is de puzzel ook veel moeilijker. Dit zien we in de hulpverlening ook nogal eens naar voren komen. Een man die wil leren omgaan met de stoornis van zijn vrouw, maar bij wie we uiteindelijk zien dat er bij hemzelf ook sprake is van psychiatrie een vrouw die met een depressie komt, maar bij wie sprake blijkt te zijn van forse relatie- en gezinsproblematiek en zo zijn er nog veel meer voorbeelden te noemen. Gelukkig komt het andersom net zo goed voor en dan denk ik aan de vrouw die allerlei klachten bij de aanmelding noemde, waardoor het voor ons maar de vraag was of we haar zouden kunnen helpen. Maar die klachten bleken samen te hangen met overbelasting, waardoor we haar met een paar gesprekken goed op weg konden helpen.
Overigens is de intakefase voor een heel aantal cliënten ook al heel verhelderend: er wordt gevraagd naar puzzelstukjes vanuit de kennis en de ervaring die we als psychologen hebben, waardoor cliënten vaak meer zicht krijgen op hun klachten en soms ook (eindelijk!) kunnen praten met iemand die nog niet alle ins en outs van een situatie kent.
Na de intake volgt het maken van een intakeverslag. Vaak niet de favoriete bezigheid van ons, hulpverleners. Het kost tijd en die tijd steken we niet direct in een gesprek met de cliënt. Ik ben er echter van overtuigd dat deze uitwerking van groot belang is, voor zowel ons als hulpverleners, als voor de cliënten. Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat de puzzelstukjes op dat moment alvast op hoopjes worden gelegd: groen bij groen, rood bij rood. Er vindt een eerste sortering plaats op weg naar het leggen van de puzzel. We maken hypotheses en bedenken hoe we die kunnen toetsen. We maken een behandelplan om cliënten tot zelfinzicht en gedragsverandering te laten komen en bespreken dat uiteindelijk met een collega. En dat doet me denken aan mijn dochter die een paar groene stukjes uit de ‘groene bomen’ stapel vist en die legt op de stapel ‘groene grond’. We finetunen en wijzen elkaar op mogelijke blinde vlekken, eigen grenzen, grenzen aan de hulpverlening en verwachtingen.
En met dat verhaal gaan we uiteindelijk aan de slag. Dan gaan we puzzelen. We kijken, we proberen, we passen en we meten. Hoe de puzzel er uit ziet, zien we pas echt als die af is. Het lijkt op de puzzel die op de doos staat, maar is nooit 100% hetzelfde. Soms zitten er verkeerde puzzelstukjes in de doos: puzzelstukjes die niet bij ons thuishoren. Puzzelstukjes die bij de huisarts of bij een andere therapeut meer op zijn plek zijn. Soms mist er een stukje, waardoor we de puzzel niet compleet kunnen maken en we met een ‘handicapmodel’ verder moeten: Een ouder die niet met zijn kind in gesprek wil gaan of een broer die door blijft gaan met het kleineren van ouders. Soms leggen we de hele puzzel met een cliënt en soms ziet een cliënt het zitten om na het leggen van de contouren zelf verder te puzzelen. Een heel enkele keer blijkt er een compleet andere puzzel in de doos te zitten, waardoor we moeten doorsturen. Maar uiteindelijk probeer je met de cliënt samen de puzzel zo goed en zo snel mogelijk te leggen. Daar is tijd, afstemming en doorzettingsvermogen voor nodig. Van beide kanten.
En misschien hebben we met dat laatste wel het allerbelangrijkste aspect te pakken: de samenwerking tussen de cliënt en de hulpverlener. Het puzzelen begint met je zintuigen, het vervolgt met zintuigen en het eindigt met zintuigen; met vragenstellen, met aftasten. En intussen draait het hoofd op volle toeren. Plaats, tijd en gelegenheid afwachtend. In de hoop uiteindelijk dankbaar te kunnen kijken naar de puzzel op de tafel, in de weet dat de cliënt zelf het volgende stukje aan zal kunnen leggen.
Drs. Suzanne den Breejen-de Groot (psycholoog)
